Η φαρμακευτική θεραπεία της ενδομητρίωσης ελαττώνει την ένταση των συμπτωμάτων, αλλά δεν ξεριζώνει τη πάθηση. Με το χρόνο γίνονται λιγότερο αποτελεσματικές και η χειρουργική θεραπεία καθίσταται απαραίτητη.
Λαπαροτομία
Κατά τη λαπαροτομία μια τομή 5-10 εκατοστών γίνεται στο κατώτερο τμήμα της κοιλιάς (ως μια Καισαρική τομή). Σήμερα σπανίως χρησιμοποιείται σ’ εκείνες τις περιπτώσεις, που είναι επικίνδυνο να γίνει λαπαροσκόπηση. Μειονέκτημα της λαπαροτομίας είναι η παραμονή στο νοσοκομείο για 4-5 ημέρες και η μεγάλη περίοδος ανάρρωσης, συνήθως 4 εβδομάδες.
Λαπαροσκόπηση
Η λαπαροσκόπηση απαιτεί παραμονή στο νοσοκομείο για μια ημέρα, έχει ταχεία ανάρρωση, γιατί δεν ανοίγουμε τη κοιλιά και απαιτεί γενική αναισθησία. Η διάρκεια της επέμβασης είναι συνήθως μία ώρα. Μπορεί όμως να διαρκέσει ακόμη και μερικές ώρες ανάλογα με τα ευρήματα.
Η εισαγωγή στο νοσοκομείο είναι νωρίς το πρωί την ημέρα της επέμβασης, εκτός εάν απαιτούνται ειδικές εξετάσεις. Συνήθως σταματάτε να τρώτε και να πίνεται από τα μεσάνυχτα της προηγουμένης (τουλάχιστον 6 ώρες πριν την επέμβαση). Πρέπει να ενημερώσετε τους ιατρούς για τυχόν προβλήματα υγείας, αλλεργίες και για τα φάρμακα που παίρνετε (με ή χωρίς συνταγή).
Το λαπαροσκόπιο είναι ένα χειρουργικό εργαλείο μήκους 30 και πάχους 1 εκατοστού. Μέσω μιας μικρής τομής στον ομφαλό της γυναίκας εισάγεται στη κοιλιά. Προηγουμένως γεμίζουμε τη κοιλιά με αέρα (διοξείδιο του άνθρακα) για να μη τραυματίσουμε τα σπλάχνα κατά την εισαγωγή του λαπαροσκοπίου και για να εξασφαλίσουμε καλή ορατότητα κατά την επέμβαση.
Το λαπαροσκόπιο συνδέεται με μία κάμερα και μια φωτεινή πηγή.
Ο χειρουργός μπορεί να εξετάσει υπό μεγένθυση όλα τα όργανα της κοιλιακής κοιλότητας: το συκώτι, τη χοληδόχο κύστη, το στομάχι, το έντερο, τη μήτρα, τις σάλπιγγες, τις ωοθήκες. Μπορεί να δει πίσω από τη μήτρα και κάτω απο τις ωοθήκες. Να αναγνωρίσει εστίες ενδομητρίωσης και να τις θεραπεύσει ή συμφύσεις ανάμεσα στα διάφορα όργανα και να τις λύσει.
Ο αριθμός των μικρών τομών στη κοιλιά της γυναίκας εξαρτάται από τα ευρήματα και το είδος της επέμβασης (συνήθως τρεις τομούλες 0,5-1cm). Οι τομές αυτές κλείνουν με ένα λεπτό ράμμα στη κάθε μία και καλύπτονται για μερικές μέρες με ενα λευκοπλάστ. Στο τέλος της επέμβασης το αέριο διαφεύγει από τη κοιλιά.
Η βιντεοσκόπηση της επέμβασης είναι εξαιρετικά χρήσιμη, γιατί επιτρέπει τη σύγκριση με μελλοντικές επεμβάσεις και μας πληροφορεί για την εξέλιξη της νόσου.Επίσης σε περιπτώσεις αμφιβολίας, μπορεί να ζητηθεί μια δεύτερη γνώμη.
Διαγνωστική λαπαροσκόπηση
Αναγνωρίζεται πλέον ως η πιό αξιόπιστη μέθοδος διάγνωσης της ενδομητρίωσης. Η διάγνωση της ενδομητρίωσης είναι σήμερα αποδεκτή μόνο μετά από λαπαροσκοπική ανίχνευση της νόσου.
Επειδή πολλές φορές η εμφάνιση της νόσου δεν είναι τυπική, συνίσταται η λήψη βιοψίας για την ιστολογική επιβεβαίωση της διάγνωσης.
Στη περίπτωση που βρεθεί ενδομητρίωση σταδίου Ι ή ΙΙ, μια διαγνωστική λαπαροσκόπηση μπορεί να επεκταθεί σε επεμβατική λαπαροσκόπηση. Μπορεί δηλαδή ο χειρουργός να αφαιρέσει τις εστίες της ενδομητρίωσης και να λύσει τυχόν συμφύσεις σε ένα χρόνο, αποφεύγοντας μια δεύτερη επέμβαση.
Στη περίπτωση όμως που βρεθεί ότι η νόσος είναι πολύ εκτεταμένη και έχει εξαπλωθεί στο έντερο, στη κύστη και σε άλλες επικίνδυνες θέσεις, ο χειρουργός μπορεί να αφαιρέσει όσο περισσότερη νόσο μπορεί, αλλά να μην ολοκληρώσει την επέμβαση για λόγους ασφαλείας. Στο μέλλον αν τα συμπτώματα επιμένουν, η επέμβαση μπορεί να προγραμματιστεί με ιατρούς συναφών ειδικοτήτων (γενικούς χειρουργούς, ουρολόγους, αγγεοχειρουργούς κλπ), ανάλογα με τις ανάγκες του χειρουργείου.
Αφαίρεση εστιών ενδομητρίωσης
Αυτή μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:
- Χειρουργική εξαίρεση με το λαπαροσκοπικό ψαλίδι. ο ιστός δεν καταστρέφεται και μπορεί να σταλλεί για ιστολογική εξέταση.
- Εξάχνωση των εστιών της ενδομητρίωσης. Ο χειρουργός καίει το παθολογικό ιστό είτε με τη διπολική διαθερμία, είτε με το λέιζερ.
Χρειάζεται προσοχή για τη πλήρη καταστροφή της ενδομητρίωσης, ώστε να μην επανέλθει. Το βάθος της εξάχνωσης είναι πολύ σημαντικό για να αποφύγουμε τον τραυματισμό των υποκείμενων οργάνων, όπως ο ουρητήρας, το έντερο, τα μεγάλα αγγεία ή η ουροδόχος κύστη.
Όταν η ενδομητρίωση εντοπίζεται πάνω σε αυτά τα όργανα οι χειρουργοί είναι πολύ προσεχτικοί και συντηρητικοί.
Οι ανωτέρω περιγραφείσες τεχνικές είναι πολύ αποτελεσματικές στη καταπολέμηση του πόνου της ενδομητρίωσης. Η χειρουργική εξαίρεση έχει ελαφρώς καλλίτερα αποτελέσματα από την εξάχνωση, αλλά απαιτεί περισσότερο χειρουργικό χρόνο.
Ωοθηκική ενδομητρίωση
Η εντόπιση των εστιών της ενδομητρίωσης στην ωοθήκη και το μέγεθος τους καθορίζει το είδος της χειρουργικής παρέμβασης.
Συνήθως οι ενδομητριωσικές κύστεις της ωοθήκης αποκαλούνται ενδομητριώματα ή και σοκολατοειδείς κύστεις.
Τα επιφανειακά εμφυτεύματα καταστρέφονται με τη διπολική διαθερμία ή το λέιζερ.
Τα ενδομητριώματα (σοκολατοειδείς κύστεις) κατ’ αρχήν παροχετεύονται. Αναρροφούμε το περιεχόμενο τους με προσοχή, ώστε να χυθεί όσο το δυνατόν λιγότερο περιεχόμενο στη λεκάνη και ξεπλένουμε πολλές φορές για να αποφύγουμε διασπορά της νόσου. Στη συνέχεια η φόδρα της κύστης αφαιρείται, για να μη ξαναδημιουργηθεί και στέλνεται για ιστολογική εξέταση. Ιδιαίτερη προσοχή καταβάλλεται να αφαιρεθεί όσο το δυνατόν λιγότερος υγιής ωοθηκικός ιστός, κατά την επέμβαση. Έτσι δεν μειώνουμε τα αποθέματα ωαρίων της γυναίκας. Η ολοκληρωτική αφαίρεση του ενδομητριώματος συνδέεται με μικρότερη πιθανότητα επανεμφάνισης της νόσου, καλύτερα ποσοστά κυήσεων σε γυναίκες με υπογονιμότητα και σημαντική υποχώρηση του πόνου.
Συμφύσεις
Η δημιουργία συμφύσεων είναι η άμυνα του οργανισμού, που προσπαθεί να περιορίσει τη φλεγμονή. Οι συμφύσεις της ενδομητρίωσης μπορεί να αντιμετωπισθούν λαπαροσκοπικά. Η λύση τους γίνεται με το ψαλιδάκι, τη διαθερμία ή το λέιζερ. Πολλές φορές ξαναδημιουργούνται.
Μερικές γυναίκες έχουν σοβαρή προδιάθεση δημιουργίας συμφύσεων, και υποβάλλονται σε επαναλαμβανόμενες συμφυσιολύσεις. Σε αυτές τις γυναίκες, καλόν είναι να αποφεύγεται αυτός ο φαύλος κύκλος των επεμβάσεων.
Εν τω βάθει ενδομητρίωση ανάμεσα στο ορθό και το σιγμοειδές ή το κόλπο
Η χειρουργική αντιμετώπιση της εν τω βάθει ενδομητρίωσης ανάμεσα στο ορθό και στο κόλπο ενδείκνειται μόνο στις περιπτώσεις που είναι συμπτωματική. Στις περιπτώσεις που είναι ασυμπτωματική, καλά είναι να μη τη πειράξουμε, διότι η πιθανότητα να χειροτερεύσει ή να δώσει συμπτώματα στο μέλλον είναι μικρή. Εάν όμως η ενδομητρίωση στραγγαλίζει τον ουρητήρα ή το έντερο, τοτε πρέπει να αφαιρεθεί.
Αυτές οι επεμβάσεις είναι πολύπλοκες, δύσκολες και μπορεί να συνδεύονται από σοβαρές επιπλοκές, ακόμη και στα χέρια χειρουργών παγκοσμίου φήμης. Απαιτούν προσεχτική προεγχειριτική προετοιμασία, με επιπλέον του συνήθους εξετάσεις (πχ μαγνητική τομογραφία, πυελογραφία, βαριούχο υποκλισμό κ.ά) και τη συνεργασία έμπειρων χειρουργών του εντέρου, ουρολόγων και άλλων ειδικοτήτων.
Πρέπει να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια, να αφαιρεθεί όσο το δυνατόν περισσότερη ενδομητρίωση, για να αποτραπεί μελλοντική επανεμφάνιση της νόσου. Μερικές φορές μαζί με τις εστίες της ενδομητρίωσης μπορεί να αφαιρεθεί τμήμα του οπισθίου τοιχώματος του κόλπου και οι ιερομητρικοί σύνδεσμοι της μήτρας. Όταν το έντερο ή ο ουρητήρας έχουν υποστεί βλάβη από την ενδομητρίωση, τμήμα τους μπορεί να αφαιρεθεί με ταυτόχρονη χειρουργική αποκατάσταση.
Οι επεμβάσεις αυτές συνήθως γίνονται γίνονται σε εξειδικευμένα κέντρα από ομάδες έμπειρων συνεργαζομένων χειρουργών.
Υστερεκτομή με ή χωρίς ωοθηκεκτομή
Στις περιπτώσεις εκείνες που η ενδομητρίωση δεν έχει απαντήσει ικανοποιητικά σε οποιαδήποτε άλλη θεραπεία και έχετε ολοκληρώσει την οικογένεια σας, μπορεί να προταθεί η υστερεκτομή.
Η αντιμετώπιση του πόνου είναι καλύτερη αν αφαιρεθεί και ο τράχηλος και οι ωοθήκες (ολική υστερεκτομή μετά των εξαρτημάτων).
Είναι σημαντικό να αφαιρεθούν όλες οι εστίες ενδομητρίωσης για να αποφύγουμε την επανεμφάνιση της νόσου.
Σε περιπτώσεις εν τω βάθει ενδομητρίωσης μεταξύ του κόλπου και του εντέρου, η ολική υστερεκτομή σε συνδυασμό με αφαίρεση του κατώτερου τμήματος του εντέρου, σχετίζεται με λιγότερο πόνο και καλύτερη ποιότητα ζωής.
Κίνδυνοι και επιπλοκές κατά τη λαπαροσκόπηση
Η λαπαροσκόπηση είναι μια εξαιρετικά ασφαλής επέμβαση. Όπως με όλες τις επεμβάσεις έτσι και με τη λαπαροσκόπηση υπάρχει ο κίνδυνος της αναισθησίας και ο χειρουργικός κίνδυνος. Οι περισότερες επιπλοκές είναι ελαφρές και γρήγορα περνούν.
Σπανίως σοβαρές επιπλοκές μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Η τρώση μεγάλων αγγείων μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αιμορραγία. Μπορεί να προκληθεί βλάβη στο έντερο, τον ουρητήρα και την ουροδόχο κύστη και σπανιότατα πνευμονική εμβολή.
Ένας έμπειρος χειρουργός μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις επιπλοκές. Οι μόνοι χειρουργοί που δεν έχουν επιπλοκές είναι αυτοί που δεν χειρουργούν ποτέ και σίγουρα δεν θέλετε έναν τέτοιο χειρουργό, να κάνει τη δική σας επέμβαση.
Μετά την επέμβαση μπορεί να υπάρχει μόλυνση της τομής, ουρολοίμωξη, κολπικά υγρά και πόνος στο δεξιό ώμο. Πρέπει άμεσα να ενημερώσετε τον ιατρό σας.
Μετά την έξοδο σας από το νοσοκομείο πρέπει να ενημερώσετε άμεσα το ιατρό σας, αν εμφανίσετε κάποιο από τα παρακάτω συμπτώματα:
- Πυρετό
- Εμέτους
- Μόλυνση του τραύματος
- Σοβαρό κοιλιακό πόνο ή κράμπες στη κοιλιά
- Συχνοουρία
- Δύσοσμα κολπικά υγρά
- Πόνο ή πρήξιμο στις γάμπες
- Πόνο στις γάμπες κατά τη βάδιση
- Δύσπνοια και πόνο στο στήθος
Αποτελεσματικότητα της χειρουργικής θεραπείας
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μελετηθεί η αποτελεσματικότητα της χειρουργικής θεραπείας της ενδομητρίωσης, γιατί υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες τόσο από τη πλευρά των αθενών (προσωπικότητα, ψυχολογία κ.ά.), όσο και από τη πλευρά των ιατρών ( εμπειρία, χειρουργικές δεξιότητες, οργάνωση νοσοκομείου κ.ά.).
Είναι γενικά αποδεκτές οι κάτωθι μελέτες:
Γυναίκες με ενδομητρίωση σταδίου Ι και ΙΙ, η χειρουργική θεραπεία ήταν καλύτερη από αναμονή. Το 90% των γυναικών που απάντησαν στη θεραπεία ήταν ασυμπτωματικές ένα χρόνο μετά.
Σε γυναίκες που υποβλήθηκαν σε διαγνωστική λαπαροσκόπηση και διαγνώστηκαν ότι πάσχουν από ενδομητρίωση, η αφαίρεση των ενδομητρικών εστιών είχε σαν αποτέλεσμα την αντιμετώπιση του πόνου και καλύτερη ποιότητα ζωής, σε σχέση με αυτές που δεν αφαιρέθηκαν οι ενδομητριωσικές εστίες.
Το 80% των γυναικών που η φαρμακευτική θεραπεία ήταν αναποτελεσματική, απαλλάχθηκαν από το πόνο μετά το χειρουργείο.
Η λαπαρσκοπική αντιμετώπιση της εν τω βάθει ενδομητρίωσης είχε παρόμοια ποσοστά επιπλοκών με άλλες λαπαροσκοπικές επεμβάσεις.
Γενικά όσο πιο νέα είναι μία γυναίκα, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα επανεμφάνισης της ενδομητρίωσης μετά μια χειρουργική επέμβαση.